Hari Keempat
Awal
pagi dengan berat hati kami meninggalkan Danau Maninjau, namun kenangannya akan
kami simpan kemas dalam memori. Hari ini, kami berkunjung tiga tempat iaitu
yang pertama pusat membeli belah di Bukit Tinggi, kedua ke Istana basa
Pagaruyung dan Surau Batipuh sebelum ke sebuah hotel di Padang, tempat
penginapan kami yang terakhir.
Perkara
yang menarik ketika membeli belah ialah lebih banyak peniaga meminta wang
ringgit jika tahu kita berasal dari Malaysia. Selepas diberitahu, rupanya nilai
jual-beli pertukaran wang ringgit di sini
adalah lebih tinggi berbanding di Malaysia. Misalnya, jika membuat pertukaran
di Malaysia, 1 juta rupiah ialah bersamaan lebih kurang RM300, tetapi jika di
Indonesia untuk tukaran RM300 , memerlukan lebih dari 1 juta rupiah. Hal ini
kerana demand terhadap ringgit
Malaysia di sini adalah tinggi. Rata-rata mengikut penerangan orang tempatan,
mereka lebih selesa mendapatkan rawatan di hospital-hospital Malaysia
berbanding di Jakarta kerana jaraknya yang lebih dekat dan “lebih cepat sembuh”
.
Istana
Pagaruyung sangat gah, menandakan kehebatan kerajaan Minangkabau yang gemilang
suatu ketika dahulu. Katanya binaan asal istana ini pernah terbakar dijilat api
yang mengakibatkan kerosakan yang besar pada sekitar tahun 2007. Hanya sekitar
15 % sahaja barangan berharga yang sempat diselamatkan. Kerana istana ini
merupakan khazanah besar bagi masyarakat Minangkabau, kerajaan Negeri Sembilan
yang asal usulnya dari Sumatera ini, turut menghulurkan sejumlah dana yang
besar untuk tujuan pembinaan semula atas dasar perkongsian sejarah yang sama.
Istana Pagaruyung |
Perhentian
seterusnya merupakan di Surau Batipuh. Reka bentuk suraunya yang cukup klasik
serta kawasan sekitarnya yang tenang, mendamaikan mata yang memandang. Surau
Batipuh sangat kuat nostalgianya dengan Buya Hamka kerana di sinilah Buya Hamka
menulis karya novel monumentalnya iaitu “Tenggelamnya Kapal Van Der Wijck”.
Hingga kini surau berkenaan masih lagi aktif dengan aktiviti pengajaran. Ketika
kami datang melawat kelihatan sesi pengajaran al-quran sedang dijalankan. Bertalu-talu soalan
diajukan terhadap penjaga surau berkenaan. Antara yang menarik, beliau
berkongsi bahawa kisah yang menyentuh hati jutaan pembaca dalam karya
“Tenggelamnya Kapal Van Der Wijck” itu merupakan ilham daripada kisah sebenar
Buya Hamka sendiri. Kisah beliau dengan seorang perempuan di sekitar Batipuh
itu yang tidak kesampaian. Hujan renyai yang turun saat itu bagai mengimbau
detik-detik pertemuan Hayati dan Zainuddin yang disingkapkan di dalam novel
tersebut. Selesai lawatan di sini, kami terus menghala ke sebuah hotel di
Padang. Perjalanan kami hamper ke penghujungnya.
Malam Refleksi Kembara
Pada malam terakhir di bumi Sumatera ini, kami ahli
rombongan menjejak Buya Hamka mengadakan sesi refleksi untuk saling bertukar
pendapat tentang ibrah yang diperolehi dalam kaca mata
masing-masing. Banyak respons yang menarik untuk dikongsi. Saya rumuskan di
sini, sepanjang empat hari di sini, kami melihat dan menyaksikan sendiri
tinggalan seorang tokoh ulama yang kematian jasadnya tidak mematikan amal
kebaikan beliau. Beliau meninggalkan suatu legasi pemikiran dalam
bentuk ratusan buku-buku tulisan yang merentas zaman, sekolah dan universiti
yang beliau asaskan dan juga akhlak dan contoh teladan dalam keperibadiaanya
yang terus menginspirasi generasi. Kembara jejak Hamka ini memberi kefahaman
tentang perkara-perkara yang melatari pembinaan peribadi beliau sebelum
diangkat masyarakat akan ketokohannya.
Pertama
dapat difahami bagaimana peranan keluarganya khususnya bapanya sendiri, Haji
Karim Amirullah. Saat Hamka dilahirkan, bapanya telah menetapkan kepada beliau
untuk menjadi seorang ulama besar. Kesungguhan bapanya ini terlihat apabila
menyekolahkan Hamka di sekolah beliau sendiri iaitu di Madrasah Thawalib yang
suatu ketika, pelajaran yang diterima Hamka itu lebih tinggi untuk umurnya
ketika itu. Walaupun kemudiannya Hamka bertindak berhenti daripada belajar di
sekolah tersebut, tetapi itu tidaklah menghentikan perjalanan ilmunya bahkan
memilih jalan ilmunya yang tersendiri hingga akhirnya menjadi seperti apa yang
ayahnya impikan, seorang alim! Saat Hamka telah memahami ilmu, bertambahlah
kehormatan beliau terhadap ayahnya kerana baru mengerti ketinggian ilmu ayahnya
dan dalam beberapa hal, tindak tanduk beliau hasil inspirasi daripada ayahnya.
Contoh, dalam pertembungan hujah melibatkan beliau dengan mufti-mufti di tanah
Melayu terhadap tuduhan “kaum muda” terhadap gerakan daripada Sumatera. Beliau
nekad seperti ayahnya dalam mempertahankan hak atas ilmu yang diyakini.
Rentetan peristiwa ini boleh dibaca melalui buku beliau yang bertajuk “Ayah”
dan “Teguran Suci Terhadap Sultan Johor”.
Satu lagi perkara yang penting berkenaan Buya Hamka ialah
beliau merupakan ulama yang lahir, asli melalui “acuan” Nusantara. Berbeza
dengan kebanyakan ulama yang menerima pedidikan formal di negara-negara Arab,
Hamka tampil unik dengan perjalanan ilmu beliau yang tersendiri. Beliau tidak
mempunyai pendidikan formal yang tinggi (sekadar hingga 14 tahun) selain hanya
berguru dengan ulama-ulama tempatan seperti di tanah Jawa dan Sumatera sendiri.
Hamka juga mendapat manfaat yang besar melalui adat Melayu Minangkabau ketika
zaman kanak-kanak dan remaja beliau. Adat ketika itu (surau menjadi tempat
membina anak-anak lelaki) telah membina jati diri beliau selain memberi manfaat
dalam pengucapan dan bahasa beliau hingga terzahir melalui keindahan tulisannya
serta lemah tutur bicara dalam dakwahnya. Walaupun kemudiannya beliau
mengkritik beberapa perkara dalam adat Minangkabau yang tidak sesuai dengan
syariah, hal ini mungkin tidak berlaku sekiranya beliau tidak memahami benar
akan suasana masyarakat ketika itu.
Selain itu, perkara yang kami pelajari ialah berkenaan
keindahan alam di kampung kelahiran Hamka sendiri iaitu di Danau Maninjau.
Suasana alamnya yang sangat indah memberi kami kefahaman bagaimana keindahan
alam memang benar memberi inspirasi buat seorang pujangga. Kehebatan Hamka
bukan hanya pada pemikirannya yang kritis dalam mengkritik, ketokohannya dalam
memberi fatwa tetapi juga pada karya-karya sastera tradisi seperti pantun,
syair yang diinspirasi dengan keindahan alam.
Hamka telah membuktikan dirinya sebagai permata nusantara
yang berada di kelasnya yang tersendiri. Saat dia mengarang karya, dialah
seorang sastera, saat beliau mencebur dalam politik, beliaulah bintangnya, saat
beliau mengajar, beliaulah murobbinya dan saat beliau masuk ke dalam pergerakan
Muhammadiyah, beliaulah pejuang dan juga daie. Hamka membuktikan setiap apa
yang dilakukannya memberi manfaat besar kepada ummah. Justeru, segala tinggalan
penulisan-penulisan beliau khususnya perlulah terus dibaca dan dikaji kerana
pada saya ia merupakan khazanah bernilai Bahasa Melayu dari sudut keilmuan
Islam.
Pada malam terakhir di bumi Sumatera ini, kami ahli
rombongan menjejak Buya Hamka mengadakan sesi refleksi untuk saling bertukar
pendapat tentang ibrah yang diperolehi dalam kaca mata
masing-masing. Banyak respons yang menarik untuk dikongsi. Saya rumuskan di
sini, sepanjang empat hari di sini, kami melihat dan menyaksikan sendiri
tinggalan seorang tokoh ulama yang kematian jasadnya tidak mematikan amal
kebaikan beliau. Beliau meninggalkan suatu legasi pemikiran dalam
bentuk ratusan buku-buku tulisan yang merentas zaman, sekolah dan universiti
yang beliau asaskan dan juga akhlak dan contoh teladan dalam keperibadiaanya
yang terus menginspirasi generasi. Kembara jejak Hamka ini memberi kefahaman
tentang perkara-perkara yang melatari pembinaan peribadi beliau sebelum
diangkat masyarakat akan ketokohannya.
Pertama
dapat difahami bagaimana peranan keluarganya khususnya bapanya sendiri, Haji
Karim Amirullah. Saat Hamka dilahirkan, bapanya telah menetapkan kepada beliau
untuk menjadi seorang ulama besar. Kesungguhan bapanya ini terlihat apabila
menyekolahkan Hamka di sekolah beliau sendiri iaitu di Madrasah Thawalib yang
suatu ketika, pelajaran yang diterima Hamka itu lebih tinggi untuk umurnya
ketika itu. Walaupun kemudiannya Hamka bertindak berhenti daripada belajar di
sekolah tersebut, tetapi itu tidaklah menghentikan perjalanan ilmunya bahkan
memilih jalan ilmunya yang tersendiri hingga akhirnya menjadi seperti apa yang
ayahnya impikan, seorang alim! Saat Hamka telah memahami ilmu, bertambahlah
kehormatan beliau terhadap ayahnya kerana baru mengerti ketinggian ilmu ayahnya
dan dalam beberapa hal, tindak tanduk beliau hasil inspirasi daripada ayahnya.
Contoh, dalam pertembungan hujah melibatkan beliau dengan mufti-mufti di tanah
Melayu terhadap tuduhan “kaum muda” terhadap gerakan daripada Sumatera. Beliau
nekad seperti ayahnya dalam mempertahankan hak atas ilmu yang diyakini.
Rentetan peristiwa ini boleh dibaca melalui buku beliau yang bertajuk “Ayah”
dan “Teguran Suci Terhadap Sultan Johor”.
Satu lagi perkara yang penting berkenaan Buya Hamka ialah
beliau merupakan ulama yang lahir, asli melalui “acuan” Nusantara. Berbeza
dengan kebanyakan ulama yang menerima pedidikan formal di negara-negara Arab,
Hamka tampil unik dengan perjalanan ilmu beliau yang tersendiri. Beliau tidak
mempunyai pendidikan formal yang tinggi (sekadar hingga 14 tahun) selain hanya
berguru dengan ulama-ulama tempatan seperti di tanah Jawa dan Sumatera sendiri.
Hamka juga mendapat manfaat yang besar melalui adat Melayu Minangkabau ketika
zaman kanak-kanak dan remaja beliau. Adat ketika itu (surau menjadi tempat
membina anak-anak lelaki) telah membina jati diri beliau selain memberi manfaat
dalam pengucapan dan bahasa beliau hingga terzahir melalui keindahan tulisannya
serta lemah tutur bicara dalam dakwahnya. Walaupun kemudiannya beliau
mengkritik beberapa perkara dalam adat Minangkabau yang tidak sesuai dengan
syariah, hal ini mungkin tidak berlaku sekiranya beliau tidak memahami benar
akan suasana masyarakat ketika itu.
Selain itu, perkara yang kami pelajari ialah berkenaan
keindahan alam di kampung kelahiran Hamka sendiri iaitu di Danau Maninjau.
Suasana alamnya yang sangat indah memberi kami kefahaman bagaimana keindahan
alam memang benar memberi inspirasi buat seorang pujangga. Kehebatan Hamka
bukan hanya pada pemikirannya yang kritis dalam mengkritik, ketokohannya dalam
memberi fatwa tetapi juga pada karya-karya sastera tradisi seperti pantun,
syair yang diinspirasi dengan keindahan alam.
Hamka telah membuktikan dirinya sebagai permata nusantara
yang berada di kelasnya yang tersendiri. Saat dia mengarang karya, dialah
seorang sastera, saat beliau mencebur dalam politik, beliaulah bintangnya, saat
beliau mengajar, beliaulah murobbinya dan saat beliau masuk ke dalam pergerakan
Muhammadiyah, beliaulah pejuang dan juga daie. Hamka membuktikan setiap apa
yang dilakukannya memberi manfaat besar kepada ummah. Justeru, segala tinggalan
penulisan-penulisan beliau khususnya perlulah terus dibaca dan dikaji kerana
pada saya ia merupakan khazanah bernilai Bahasa Melayu dari sudut keilmuan
Islam.
Pulang Ke Malaysia.
Berbaur perasaan untuk pulang ke Malaysia. Namun saya cukup puas dengan perjalanan menjejak Hamka di Sumatera Barat ini. Perjalanan ini memberi saya pengalaman bernilai terutama dalam melihat khazanah Melayu Nusantara (Minangkabau) yang kaya dan indah. Selain mendalami persekitaran yang membentuk seorang tokoh Nusantara yang akan terus hidup dalam tulisan-tulisanya ; Prof. Dr. Hamka. Moga sahaja aku dapat meneladani dan mendapat manfaat akan ilmu tinggalan beliau. Sempat saya menulis sebuah puisi sebagai dedikasi kepada tanah Sumatera Barat ini.
Alam Maninjau nan indah.
Dingin, damai dan mempesona.
Alam yang suci dari noda,
Oleh tangan-tangan rakus manusia.
Alam Maninjau nan memukau.
Kurniaan Tuhan pada masyarakat,
Mengilham, menginspirasi sekian generasi,
Menjadi guru mencetak ulama.
Maninjau akan terus ku ingati,
Lukisan Tuhan menghidupkan hati.
Semoga kita ketemu lagi,
Nescaya akan ku terpesona,
1000 kali lagi.
Sumatera Barat,
15 Feb 2015
No comments:
Post a Comment